Türkiye’deki şirketlerin yaklaşık %95’inin aile şirketi olarak yapılandığı bilinmektedir, bu sebeple aile şirketleri ülke ekonomisinin temel taşlarından birini oluşturmaktadır. Fakat, söz konusu aile şirketlerinin ömrü genel olarak 25-30 yıl arasında seyretmektedir. Sadece ortalama %5’i 100 yılı aşkın bir süre boyunca faaliyet gösterebilmekte ve üçüncü nesle kadar devamlılığını koruyabilmektedir.

Sosyo-kültürel ve aile yapıları Türkiye’ye benzer olan bir ülke olarak İtalya’daki aile şirketleri incelendiğinde, faaliyet gösteren şirketlerin neredeyse %20’sinin 100 yılı aşan markalar olarak devam ettiği göze çarpmaktadır. Benzer aile dinamiklerine sahip İtalya örnekleri incelendiğinde, Türkiye’deki örneklerle aradaki farkın kurumsallaşma adımlarının ilk jenerasyon ile birlikte başlaması ve nesiller boyunca devam ettirilmesi olduğu anlaşılmaktadır.

Bu kapsamda, aile şirketlerinin sürdürülebilir ve uzun ömürlü olması için, kurumsal yönetim ve nesil aktarım süreçlerinin etkin bir şekilde yönetilmesi gerektiğinin altı çizilmektedir. Bu bağlamda, aile anayasası oluşturmak; aile üyeleri arasındaki ilişkileri düzenlemek, muhtemel uyuşmazlıkları önlemek ve şirketin geleceğini güvence altına almak için önemli bir araç haline gelmektedir. Kaleme aldığımız  işbu makalede ise aile anayasalarının kapsamı, işleyişi ve hukuki bağlayıcılığı ele alınacaktır.

Aile Anayasası Nedir?

Aile anayasası, şirket faaliyetlerini, ailenin misyonunu ve değerlerini geleceğe etkin bir şekilde aktarmayı amaçlayan kurumsallaşmanın en önemli adımlarındandır. Aile anayasası ile mevcut aile üyeleri ve aileye sonradan katılan üyeler arasındaki ilişkiler de düzenlenerek ailenin değerleri, ilkeleri, hedefleri ve aile üyelerinin rolleri tanımlanmaktadır. Bu noktada, aile anayasası gelecek nesillere rehberlik eden bir kılavuz işlevi görmekte ve olası içsel çatışmalara çözüm önerileri sunmaktadır.

Aile anayasası, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nunda (“TBK”) belirtilen sözleşme serbestisi ilkesi çerçevesinde herhangi bir  şekil şartına bağlı kılınmamıştır. Ayrıca, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) kapsamında da tescil ya da ilana tabi değildir. Bu esneklik, aile üyelerine anayasa içeriği ve revizyonunda hareket özgürlüğü sağlarken, aynı zamanda belgenin gizliliğini de korumaktadır. Fakat anayasa metninin aile bireyleri tarafından erişilebilir olması ve uyuşmazlık durumlarında delil niteliği taşıması açısından yazılı olarak hazırlanması ve tüm üyeler tarafından imzalanması önem arz etmektedir.

Hukukun güvenliği, doğruluk ve dürüstlük prensipleri gereği, aile anayasası bir sözleşme niteliği taşımakta ve imzalayanları bağlamaktadır. Belirtilmesi gerekir ki, aile anayasası yalnızca imzası bulunan taraflar açısından bağlayıcı bir borç sözleşmesi niteliğinde olduğundan, imzası bulunmayan taraflar için herhangi bir bağlayıcılık teşkil etmemektedir. Diğer bir ifade ile, aile anayasasında imzası bulunmayan üyeler, aileye sonradan katılan ve aile anayasasını imzalamamış üyeler ve aile anayasasını imzalamayan pay sahipleri için hukuken bağlayıcı bir metin değildir. Bu kapsamda, aile anayasasında yer alan bazı düzenlemeler, TTK uyarınca şirket esas sözleşmesine de dahil edilebilmekte ve böylece anayasadaki düzenlemeler şirket ve diğer pay sahipleri için de bağlayıcı hale gelebilmektedir.

Her aile şirketinin yapısı ve dinamiği birbirinden farklı olduğu için anayasa metni ailenin talepleri ve hedefleri doğrultusunda aileye özgün bir şekilde hazırlanmalıdır. Yukarıda da belirtildiği üzere, sözleşme serbestisi kapsamında hazırlanacak bu anayasa metni TBK’nın 27. maddesi kapsamında kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine, ahlaka, kişi hak ve özgürlüklerine ve anayasal prensiplere aykırı olarak düzenlenememektedir.

Anayasa metni genel olarak üç ana konu çerçevesinde hazırlanmaktadır:

1. Aile Üyelerine İlişkin Hükümler: Ailenin tanımı, misyonu, vizyonu, değerleri, hedefleri, aile üyelerinin tanımları, aile içi iletişim yolları bu kısımda açıklanmaktadır. Şirketin uzun yıllar devam eden kurumsal bir yapıya geçebilmesi için aile üyelerinin haklarını, gelecek planlamasındaki rollerini ve sınırlarını bilmesi ve bunun adil bir şekilde düzenlenmesi en önemli noktalardan biridir. Ayrıca, genel olarak en çok ayrışmanın yaşandığı şirket varlıkları ile aile varlıklarının belirlenmesi, varlık yönetim çizelgesi oluşturulması, varlıkların veya gelirlerin kullanımı, ileride meydana gelebilecek yatırım ya da aile ihtiyaç politikalarının oluşturulması anayasa metninde düzenlenmelidir. TTK uyarınca yazılacak düzenlemelerin şirkete karşı borçlanma sınırları, aile üyelerinin eğitim ve kariyer ilkeleri, aile kasası fonu oluşturulması gibi özellikli detaylar da metne eklenebilmektedir.
2. Aile Anayasasına İlişkin Hükümler: Aile anayasasında aile konseyi ve/veya aile meclisi oluşturulması, bu yapıların amaçları, görevleri ve sorumlulukları ile alabilecekleri kararlar ve toplantı usulleri üzerinde belirlemeler yapılmaktadır. Aile meclisi, genellikle aile bireyleri arasında kan bağı bulunan kişilerden oluşup belirli aralıklarla ve belirlenen usuller ile toplanmaktadır. Meclis bir nevi ailenin genel kurulu olarak hizmet etmektedir.Aile konseyi ise, ailenin yönetim kuruluna benzer bir yapı gibi aile ve şirket ile ilgili politikaları belirleyip uygulayan ve bu süreçleri denetleyen bir kuruldur. Bu yapı, şirket yönetim kurullarıyla iletişim ve koordinasyon sağlama yeteneğine sahip olup, koordinasyon çerçevesi anayasada yer alan hükümlerle sınırlandırılabilmektedir. Burada belirtmek gerekir ki söz konusu aile konseyi ve aile meclisinin; şirketin yönetim kurulu ve genel kuruluna TTK kapsamında hasredilen devredilemez görev ve yetkilerle çatışmayacak şekilde yapılandırılması da büyük önem teşkil etmektedir.

Ayrıca, aile anayasası gizlilik, sözleşme değişikliği koşulları ve yürürlük gibi konulara ilişkin düzenlemeler içermeli ve anayasanın yürürlüğe girmesinin ardından, değişen koşullara, aile ihtiyaçlarına ve şirket gelişmelerine uyum sağlamak amacıyla belirli aralıklarla gözden geçirilmelidir. Bu bağlamda, anayasa hükümlerinin düzenli olarak incelenmesine yönelik yükümlülüklerin öngörüldüğü ve bu revizyon süreçlerinde aile üyelerinin görev ve sorumluluklarının belirlendiği hususlar metne dahil edilmelidir.

3. Şirketin İşleyişine İlişkin Hükümler: Şirketlerin yönetimine ilişkin ilke ve prensipler aile anayasalarındaki en önemli düzenlemelerdendir. Bu sebeple, mevcut aile üyeleri ve aileye katılacak yeni üyelerin şirkette çalışma ve staj koşulları, işe alım süreçleri, performans değerlendirmeleri, yönetim kuruluna katılım şartları gibi konular detaylı bir şekilde ele alınmalıdır. Ayrıca, yönetim organlarının oluşumu, pay sahipliği ile ilgili kurallar ve halefiyet planları gibi düzenlemelere de bu kısımda yer verilmelidir. Fakat, genel kurul ve yönetim kurulu toplantılarına ilişkin ağırlaştırılmış nisaplar, şirket hisse devrine ilişkin sınırlamalar gibi özellikli hususlar pay sahipleri sözleşmelerinde belirlenmeli, aile anayasalarında ise bu ilkeler genel hatlarıyla ifade edilmelidir. Ayrıntılı düzenlemeler için ise pay sahipleri sözleşmesine atıfta bulunulması tercih edilmelidir.

Aile Anayasasında Yaptırımlar Neler Olabilir?

Aile anayasalarının uygulama alanı bulması, getiriliş amacına hizmet edebilmesi ve imzalanıp rafa kaldırılan bir kitapçık olarak kalmaması için anayasa metninde kararlaştırılan düzenlemelere aile üyeleri tarafından uyulmaması halinde yaptırım mekanizmasının sorunsuz bir şekilde işlemesi gerekmektedir. Yaptırımlar, yazılı ya da sözlü uyarı, aile meclisi veya konseyi üyeliğinin yahut yönetim kurulu üyeliğinin sona ermesi, tazminat veya cezai şart gibi farklı şekillerde ele alınabilmektedir. Ayrıca, aile anayasasında kararlaştırılan yaptırımların uygulanması için aile meclisi veya aile konseyi, tarafsız bir danışman, avukat veya arabulucu da yetkilendirilebilmektedir.

Tüm bu açıklamalar ışığında, dünya örnekleri de incelendiğinde, aile şirketlerinin kurumsal bir yapı kazanarak uzun yıllar süregelen bir marka olmasındaki en önemli adımın, aile anayasasınının hazırlanması ve kararlı bir şekilde uygulanması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada, aile anayasası ile aile üyelerine adil, belirli, sınırları çizili, gelecek vaadeden bir şirket ortamı bırakıldığı gibi aile huzuru ve aile dinamiklerine de katkı sağlanmaktadır.

Her aileye özel olarak hazırlanması gereken aile anayası hakkında detaylı bilgi almak için lütfen iletişime geçmekten çekinmeyiniz.

Saygılarımla,

DT Hukuk

Av. Birnur Dal Eraslan