2 Ağustos 2024 tarihli ve 3260 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7524 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi Kanunu’na (“GVK”), hizmet erbabına bedelsiz pay senedi verilmesi suretiyle sağlanan menfaatlerin (hisse opsiyon planlarının) ücret istisnası kapsamında değerlendirilmesine ilişkin bir düzenleme eklenmiştir.

Bu kapsamda mevzuat değişikliği ile önü açılan Çalışan Hisse Senedi Opsiyon Planları (“ESOP” veya “Employee Stock Option Practices”), girişimciler ve şirketler için, çalışan bağlılığı ve motivasyonunu artırmasını hedefleyen önemli bir mekanizma olarak dikkat çekmektedir. Mevzuattaki bu değişiklik, çalışanlara sağlanan ESOP’ların, belirli şartlarla gelir vergisinden istisna tutulmasını sağlamakta ve bu nedenle özellikle start-up şirketleri için çekici hale gelmektedir. ESOP’lar, çalışanlara şirketin hissedarı olma ya da şirket hisseleri ile ilişkili finansal haklardan yararlanma imkânı tanımaktadır. Çalışan ve hissedar çıkarlarının uyumlu hale gelmesi, şirketin genel başarısını ve uzun vadeli sürdürülebilirliğini olumlu yönde etkileyerek katkı sağlamaktadır.

ESOP, şirket çalışanlarına, genellikle belirli bir süre sonunda veya belirli koşullar sağlandığında, şirketin hisselerini bedelsiz veya indirimli bir şekilde edinme hakkı sunan bir uygulamadır. İşverenler için çalışan bağlılığını artırıcı bir motivasyon unsuru olmasının yanı sıra, şirket değerini ve performansını yükseltebilecek stratejik bir aracı temsil etmektedir. Özellikle, nitelikli çalışanlara yüksek ücret ödeme imkanına sahip olmayan şirketler (start-up’lar gibi) bu mekanizmayı işletmektedir.

1. ESOP’un Aşamaları

1.a. Opsiyon Hakkının Sunulması (“Notice of Stock Option”)

İlk olarak çalışanlara opsiyon hakkı sunulmaktadır. Bu süreçte, işveren, çalışana opsiyon hakkını kullanabilmesi için gerekli şartları içeren yazılı bir bildirimde bulunur. Bildirimde, opsiyonun ne zaman ve hangi koşullarda kullanılabileceği açıkça belirtilir. Bu kapsamda, çalışanların opsiyon haklarını elde edebilmesi için yerine getirmeleri gereken yükümlülükler, yani opsiyon şartları (“vesting schedule”), detaylı şekilde belirlenir. Opsiyon şartları genellikle çalışma süresi, şirketin belirlediği satış hedefleri, ciro tutarı, belirli bir performans göstergesinin sağlanması gibi faktörlere dayanır.

Çalışan yalnızca opsiyon şartlarını yerine getirdiği takdirde belirli bir tarihte ya da belirli bir durumun gerçekleşmesiyle hisse senedi opsiyonunu kullanma hakkına sahip olur. Opsiyon şartları, çalışanın performansı ve şirkete yaptığı katkılarla orantılı olarak kademeli bir şekilde yerine getirilir. Örneğin, belirli bir süre boyunca şirkette çalışmak veya belirlenen satış hedeflerine ulaşmak, opsiyonun çalışan tarafından tamamen veya kısmi olarak hak edilmesini sağlar.

Taraflar arasında olası uyuşmazlıkları önlemek için opsiyon şartlarının net ve ölçülebilir kriterlere dayanması önemlidir. Bu sebeple, şirket hedefleri, performans kriterleri ve diğer ölçütler somut şekilde belirlenmeli ve belirsizlikten kaçınılmalıdır. Öyle ki, opsiyon şartlarının yerine getirilmediği taktirde çalışan kendisine sunulan opsiyonu kullanma hakkını kaybedecektir. Ayrıca, opsiyon şartları açıkça iletilmeli ve her iki tarafın yazılı onayı alınmalıdır. Böylece, anlaşmazlık durumunda tarafların hakları ve yükümlülükleri net bir şekilde ortaya konmuş olur.

Belirtilmelidir ki, opsiyon planı, yerel vergi yasaları, iş hukuku ve ticaret kanunlarına uygun olmalı, çalışanların mali hakları ve vergisel yükümlülükleri de dikkate alınarak yasal bir çerçevede düzenlenmelidir.

1.b. Temlik Süreci (“Vesting Period”)

Bu süreçte, çalışanlar opsiyon şartlarını yerine getirmektedir. Diğer bir ifade ile, temlik süreci, çalışanın opsiyon hakkını kullanabilmesi için gerekli koşulları yerine getirmesi, yani vesting (hak kazanma) sürecini tamamlaması anlamına gelir.

1.c. Opsiyon Hakkının Kullanılması (“Exercising Period”)

Temlik sürecinde opsiyon şartlarının hepsini yerine getiren çalışan, opsiyonu kullanma hakkına kendiliğinden sahip olacaktır. Bu noktada, çalışan herhangi bir neden belirtmeksizin opsiyon hakkını kullanmaktan vazgeçebilir.

1.d. Hisse Opsiyon Sözleşmesi ve Hisse Opsiyon Planı 

Yukarıda belirtilen tüm ESOP aşamalarının sorunsuz bir şekilde ilerlemesi için, taraflar arasında opsiyon şartları, opsiyon kapsamındaki hisse miktarı, opsiyonu kullanma tarihi ve yöntemi ve bunun gibi hususları içeren bir Hisse Opsiyon Sözleşmesi (“Stock Option Agreement”) ile bu sözleşmenin bir parçası niteliğinde olan şirketin çalışan hisse opsiyonlarının genel yönetimini düzenleyen bir Hisse Opsiyon Planı (“Employee Stock Option Plan”) hazırlanması gerekmektedir.

Belirtilmelidir ki, Hisse Opsiyon Sözleşmesi ve Hisse Opsiyon Planı, ilgili süreçte kilit bir rol oynamaktadır. Örnek vermek gerekirse, opsiyon şartlarında belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya taraflar arasında akdedilen iş sözleşmesinin feshi durumunda, belirtilen düzenlemeler uyarınca şirketin yazılı bildirimi ile Hisse Opsiyon Sözleşmesi feshedebilmelidir.

Ayrıca, temlik sürecinde opsiyon şartlarına uygun olarak tüm yükümlülükleri yerine getiren çalışan, kendisi için belirlenen fiyat (“Strike Price”) üzerinden şirket hisselerini satın alma hakkına sahip olacaktır. Bu noktada, eğer şirket hisselerinin değeri, Hisse Opsiyon Sözleşmesinin imzalanmasından sonra önemli ölçüde artmışsa, çalışan, söz konusu hisseleri yalnızca kendisi için belirlenen fiyat üzerinden alma hakkına sahip olacaktır. Ancak, şirket hisselerinin değerinin düşmesi halinde ise, çalışan muhtemelen kendisine sunulan opsiyonu kullanmaktan kaçınacaktır.

2. Türk Mevzuatı Kapsamında ESOP

Türk hukuk sisteminde, 2 Ağustos 2024 tarihli ve 3260 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7524 sayılı Kanun ile GVK’ya hisse opsiyon planlarına ilişkin ücret istisnası düzenlemesi yürürlüğe girmeden önce bu konuda açık bir düzenleme bulunmamaktaydı. Bu bağlamda ESOP’lar; 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (“SPK”) birlikte değerlendirilerek uygulama alanı bulmaktadır.

TBK’nın 403. maddesi uyarınca çalışana ücretiyle birlikte üretilenden, cirodan veya kârdan belli bir pay verilmesinin mümkün olduğu düzenlenmiştir. Ayrıca, TTK’nın 463. maddesi ile genel kurula, çalışanlara, alım haklarını kullanmak yoluyla yeni payları edinmek hakkı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlı artırılmasına karar verme yetkisi verilmiş olup TTK’nın 464. maddesiyle ise şarta bağlı olarak artırılan sermayenin toplam itibarî değerinin sermayenin yarısını aşmaması ve yapılan ödemenin en az nominal değere eşit olmasını düzenlemiştir. Ayrıca, TTK’nın 465. maddesi kapsamında tüm bu şartların esas sözleşmede belirtilmesi gerektiği detaylandırılmıştır.

Bilindiği üzere, TTK kapsamında şirketler nezdinde yapılan sermaye artırımı suretiyle ihraç edilen hisse senetlerinin öncelikle mevcut payları oranında pay sahiplerine önerilmesi gerekmektedir. Fakat çalışanlar için çıkartılan hisse senetleri TTK’nın 461. maddesi uyarınca haklı sebep kabul edilerek konunun istisnasını oluşturmaktadır. Yine TTK’nın 379. maddesi kapsamında, şirket genel kurulunun yönetim kurulunu yetkilendirmesi beraberinde alınacak olan kararlara istinaden hisse opsiyonu planı uygulanabilmektedir. TTK’nın 380. maddesi kapsamında ise, şirketin, hisselerini satın almak isteyen çalışanlarına, finansal destekte bulunabileceği düzenlenmiştir.

3. ESOP’un Vergisel Sonuçları

4857 sayılı İş Kanunu’nun (“İK”) 32. maddesi uyarınca, şirket, çalışanlara nakit olarak belirli bir ücret ödemekle yükümlüdür. Fakat ücrete ek olarak şirket, çalışanın temel maaşına bağlı olmayan, ESOP uygulamasını çalışanına sunabilir. Bu noktada eski uygulamada, ESOP ile çalışana bedelsiz olarak sağlanan hisseler, GVK’nın 61. maddesi uyarınca ücret olarak değerlendirilmekte, ücret bordrosuna dahil edilen bu hisselerin piyasa değeri üzerinden gelir vergisi hesaplanmakta ve stopaj usulüyle vergilendirilmekteydi.

Fakat 7524 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeyle, ESOP kapsamında bedelsiz veya indirimli olarak verilen hisselerin vergi yükü hafifletilmiş ve gelir vergisinden muaf hale getirilmiştir.

İlgili düzenleme kapsamında, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından teknogirişim şirketi niteliğini haiz şirketlerin, çalışana bedelsiz veya indirimli olarak verdiği hisseler, verildiği tarihteki rayiç değerinin, çalışanın o yıldaki 1 (bir) yıllık brüt ücret tutarını aşmayan kısmı için gelir vergisinden istisna tutulmuştur.

Fakat çalışan tarafından:

• 3 (üç) yıl içinde hisselerin elden çıkarılması halinde istisna edilen verginin %100’ü,
• 4 (dört) ila 6 (altı) yıl arasında hisselerin elden çıkarılması halinde istisna edilen verginin %75’i,
• 7 (yedi) ila 12 (on iki) yıl arasında hisselerin elden çıkarılması halinde istisna edilen verginin %25’i

vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faizi ile birlikte şirket tarafından ödenecektir.

Ayrıca, GVK’nıın mükerrer 80/1.1. maddesi kapsamında, tam mükellef şirketlerde ESOP ile çalışanın elde ettiği hisselerin 2 (iki) yıldan fazla süreyle elde tutulup satılması halinde değer artış kazancı vergisi uygulanmayacaktır.

4. ESOP Uygulamasının Avantajları ve Dezavantajları

Konuya ilişkin herhangi bir sorunuz olması veya daha detaylı bilgiye ihtiyaç duymanız halinde, bizlerle iletişime geçebilirsiniz.

Saygılarımızla,

DT Hukuk

Av. Birnur Dal Eraslan